Ampul kim tarafından icat edildi?

Ampul olmasaydı dünya nasıl bir yer olurdu?.. İnsanlık tarihinde en yararlı buluşlar arasında yer alan ampulü kim icat etmiştir?

Uzun süre sönmeden yanabilen ampulün icadı ve ticari olarak üretilmesi birbirinden habersiz olarak Amerika ve İngiltere’de aynı anda gerçekleşmiştir. ABD’de New Jersey eyaletinde Menlo Park kentinde Thomas A. Edison ve İngiltere’nin Newcastle kentinde Sir Joseph Swan hemen hemen aynı zamanlarda ampul üretimine başlamışlardır. Ampulün icadı konusunda her iki tarafın da öncelik iddiaları olmuştur. Ancak Edison, daha önce seri üretime geçtiği için ampulü bulan kişi olarak tarihe geçmiştir.

Edison, çalışmalarına Eylül 1878 tarihinde başlamıştır. 1878′de William Wallace’in yaptığı 500 mum güçündeki ark lambasından etkilenmiştir ve bundan daha güvenli olan ve daha ucuz bir yöntemle çalışan yeni bir elektrik lambasını geliştirme çalışmasına girişmiştir. Bir yıldan daha uzun bir sürede bir süreliğine yanan ilk ampulü icat etti. Bu ampule “model no 9” adını verdi. Bu ampulün içerisinde karbonize edilmiş olan pamuk flamenti bulunmaktaydı. Edison, 21 Ekim 1879 tarihinde not defterine şöyle yazmıştı; “9 numara gündüz 1:30’dan gece 03:00’e kadar yandı. Yani, tam 13,5 saat. Daha sonra da bir saat kadar pırpır etti. Sonunda camı patladı ve dağıldı.” Edison, ampulün patentini 1 Kasım 1879 tarihinde aldı. Ancak fazla zaman geçmeden karbonize edilen pamuk flamentinin sürekli olarak yanmak için uygun olmadığı fark edildi. Yıl 1880 ve Edison, ampulde flament olarak karbonize edilmiş kağıt kullanmaya başladı ve daha iyi sonuç elde ederek, Ekim ayında seri üretime geçti.

Sir Joseph Swan ise, ürettiği ampulü ilk defa olarak 18 Aralık 1878 tarihinde Newcastle Tyne Derneğinde tanıttı. Tanıtımını yaptığı ampul, laboratuvarda yapılan deneylerde fazla akım verildiği için yanmıştı ve toplantıda kendisini dinleyenlere nasıl ışık verdiğini gösteremedi. Bundan yaklaşık bir ay kadar sonra 18 Ocak 1879 tarihinde, Sunderland’de daha önce ışık vermesini gösteremediği aynı ampulü bu sefer ışık verirken göstermiştir. Bu tanıtım Edison’un başarı elde ettiği ilk laboratuar denemesinden yaklaşık 10 ay kadar önceydi. Bu deneme ampulün ticari olarak pazarlanma aşamalarının ilk evrelerinden öteye geçebilecek bir deneme değildi. Sir Swan da Edison’un kullandığı Karbonize edilmiş pamuk flamenti kullanarak 1880’lerin hemen başında bir ampul geliştirdi. Bu ampul, Edison’un yaptığı ampulden biraz daha uzun ömürlüydü. Swan, ampulüne 27 Kasım 1880 yılında patent aldı ve seri üretimine başladı.

Ticari olarak üretilen ilk ampuller, 1 Ekim 1880 tarihinde ABD’nin Menlo Park kentindeki Edison Lamp Works tesislerinde üretilmeye başlandı. Dolayısıyla, ampulün icadı ile ilgili çalışmalar çok yakın dönemlerde farklı kişiler tarafından yapılsa da, ticari anlamda ilk üretime geçmesinden dolayı Edison Ampulü icad eden kişi olarak kabul edilmektedir.

Edison, 40-50 iş arkadaşıyla birlikte atölyede herkesin kullanabileceği ucuz bir ampul için çalışmıştır. Atölyede yapılan ufak cam ampullerin içerisindeki hava, elektrik akımının kızgın hale getireceği maddenin yanmasına engel olmak için boşaltılıyordu. Esas mesele bu maddenin ne olacağı konusundaydı. Bazı maddeler çok az dayanabiliyor, bazıları ise çok pahalıya mal oluyordu. Kömürleştirme işleminden geçmiş mukavva, hindistan cevizi kabuğu, mantar, hatta laboratuarı gezmeye gelen bir misafirin kızıl sakalından bir iki tel bile denendi.

En sonunda bir yumak ipten ufak parçaları kömürleştirilip lambaya takmaya karar verdi. Böylece hem saatlerce sönmeyen hem de ucuz bir ampul üretilmiş oldu.