Anlatım Türleri Nedir, Anlatım Türleri Biçimleri Çeşitleri ve Özellikleri

İfade biçimleri, anlatılan mevzunun ne şekilde anlatıldığını, hangi üslupla aktarıldığını gösteren bir kavramdır. Konuşma yapanın ya da yazarın anlatmaya çalıştığı metinde kullanmış olduğu üslubu ile tamamımız bu konuşmanın yazının ifade biçimleri hakkında çıkarımda bulunuruz. Şu demek oluyor ki kısacası ifade biçimleri, cümlelerin “iyi mi, ne şekilde” aktardığını bizlere gösterir. Bir düşünceyi, duyguyu veya vakıa sözle (konuşma) ya da yazıyla ifade etmeye anlatım denir. Her ifade farklı bir amaca yönelik olarak gerçekleştirilebilir; örneğin, bir bilgiyi aktarmak, bir vaka hikâye etmek veya bir manzarayı anlatmak farklı ifade şekilleri gerektirir. İşte, ifade gerçekleştirirken başvurduğumuz bu yöntemlere “ifade biçimleri, ifade türleri” diyoruz. İfade biçimleri, ele alınan mevzunun özelliğine ve bunun işlenmesindeki amaca bağlı olarak değişmiş olur. Başka bir ifadeyle anlatıcının seçtiği mevzu ve amacı, onun kullanacağı ifade biçimini belirler. Anlatım türü örnekleri ise birbirinden farklı özelliklere sahiptir.

Anlatım Türleri ve Özellikleri

Betimleyici Anlatım: Betimleme, sözcüklerle fotoğraf çizme işidir.
Öyküleyici Anlatım: Öyküleyici ifade tekniğine hikâye etme de denir. Bir durumdan başka bir duruma geçişi, hareketli bir yaşam kesitini bir vakaya bağlı olarak anlatma yöntemidir. Öykülemelerde fakat okuyucuyu vakaların içinde yaşatmaktır. Vaka, öykünün belirleyici özelliğidir. Olaysız herhangi bir anlatım öykü sayılamaz. Olay; insanoğlun başından geçen, azca rastlanan, merak öğesi uyandıran giriş, gelişme (düğüm) ve çözüm bölümleri bulunan anlatımlardır.
Öğretici Anlatım: Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır. Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez. Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir. Paragrafta anlatım türleri arasında da sıklıkla yer verilmektedir.
Açıklayıcı Anlatım: Yazı, fıkra, tehlikeli sonuç ve deneyim etme şeklinde öğretici özellikler gösteren türlere özgü bir ifade biçimidir. Herhangi bir mevzu hakkında bilgiler vermek, bir şeyler öğretmek amacına yöneliktir. İzahat, bilinmeyeni bilinir kılmaktır. Fakat direkt data vermek olduğundan yazar sanatlı söyleyişlere, yapımı sözlere pek yer vermez. Açık, anlaşılır bir dil kullanır.
Lirik Anlatım: çoğu süre şiir, roman, hikâye, tiyatro benzer biçimde edebî türlerde baş yaralanan, duyguların ön planda olduğu ifade türüdür.
Epik Anlatım: Olağanüstü vakalar ve kişiler anlatılır. Destan türünün yiğitçe havası vardır. Yapmış olup etmeler doğrusu fiiller ön plandadır. Zamanı mevzular ve kahramanlıklar işlenir. Tesirinde bırakan bir özellik taşır.
Tartışmacı Anlatım: Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır. Düşünce ve duygular kısa ve kati ifadelerle dile getirilir. Dil ve ifade sade, şovsuz ve pürüzsüzdür. Gereksiz ifadelere yer verilmez. Karmaşa ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz.

Anlatım Türleri ve Örnekleri Sözlü Anlatım Türleri

Konferans: Konferans veren fert, hitabet kabiliyetinden çok bilgisini ve düşüncelerini ortaya koymalıdır. Bilimsel toplantılarda söylenen ve akademik hitabet türüne giren söylevler de konuşma sayılır.
Açık Oturum: Konuşmacı sayısı üç ile beş içinde değişmiş olur. Süresi ele alınan mevzuya göre değişir.
Panel: Bir başkan gözetiminde yapılır. Konuşmacı sayısı üç ile altı içinde değişebilir. Panelin sonucunda dinleyiciler konuşmacılara sual sorabilir. Münakaşaya dinleyiciler de katılırsa “açık oturum”, “foruma dönüşür.
Forum: Forum, bir problem üzerinde tüm ilgililerin görüşlerini öğrenmek için meydana getirilen bir toplantı türüdür. Forumda konuşmacıların yanında dinleyiciler münakaşaya katılıp fikirlerini açıklayabilirler.

Yazım Türleri

İfade türlerinden biri de, yazım türleri olmaktadır. yazım anlatım türleri kısaca bahsetmek gerekirse; roman, makale, hikaye, masal, deneme, fıkra, sohbet, günlük ve biyografi şeklinde sıralanabilir. Bu gibi türlerin her birinin birbirinden farklı özellikleri de söz konusudur.