Kemençe nasıl bir müzik aletidir?

Yay yardımıyla çalınan geleneksel halk çalgısı kemençeyi tanımak ister misiniz?

 

Yaylı çalgılar rebap ve keman ile akraba olan kemençe, üç telli yay yardımıyla çalınan geleneksel halk çalgısıdır.

Günümüzde biri klasik Türk müziğinin Armudi kemençesi, diğeri ise Doğu Karadeniz halk müziğinin Karadeniz kemençesi olmak üzere iki tür kemençe kullanılmaktadır. Kemençe denilince, ilk akla gelen Karadeniz kemençesidir.

Klasik kemençe, tırnak ile çalınır ve Karadeniz kemençesinden hem ses tonu hem de kullanıldığı yer açısından çok büyük farklılıklar taşır.  “Klasik kemençe”, 40-41 cm boyunda, 14-15 cm genişliğinde küçük bir çalgıdır. Yarım armudu andıran gövdesi, elips biçimindeki burguluğu “kafa” ve sapı “boyun” tek bir ağaç parçasından yontularak ve oyularak yapılır.

“Karadeniz kemençesi”nin burguluğu, boynu ve gövdesi de tek bir ağaç parçasından yontularak ve oyularak yapılır.

 

Kemençenin tarihi

Kemençe, Farsça kökenli bir kelimedir. Farsça’daki “keman” yani “yay, kavis” kelimesine küçültme eki getirilmesiyle türetilmiştir, aslında “yayla çalınan küçük saz” anlamına gelir.

Kemençe kelimesi, Türkiye dışında İran, Ermenistan, Yunanistan, Gürcistan, Azerbaycan’da da kullanılmaktadır.

Orta Asya’da bugünkü kemençeye tam benzememekle birlikte atası sayabileceğimiz sazlar kullanılmıştır.

Karadeniz kemençesi, çalınış tarzı ve şekli bakımından tektir. Horonlar sayesinde günümüze kadar gelebilmiştir. Aynı şekilde klasik Türk müziğinde kullanılan armudi kemençe de 19. yüzyılda girdiği fasıl topluluğu sayesinde günümüze kadar gelebilmiştir.

Karadeniz kemençesi, Doğu Karadeniz dışında Yunanistan ve Karadeniz kökenli göçmenlerin yaşadığı ülkelerde çalınmaktadır.

 

Kemençe nasıl çalınır?

Kemençe, bireysel olarak öğrenilmesi zor olan bir müzik aletidir.

Üç telden oluşan bu çalgıda, üç tel dört ses verir. İnce telden kalın tele doğru verilen sesler Re,La,Mi dir.

En ince tel tiz bir sese sahip olduğu için bu ses, “zil teli” olarak adlandırılır. Orta tel “sağır”, diğeri de “bam teli”dir.

Kemençe, biraz yana eğimli tutulur. Yay, sol elle kullanılır. Yay baş,işaret ve orta parmaklar arasına alınır. Tellerin bulunduğu yer ise yüzük parmağı ve serçe parmağın arasına konulur.

Parmakların bastığı teller ve yayın sürüldüğü tellerin değişmesiyle farklı ses ve notalar elde edersiniz.

Kemençede notalar

Kalın telin boş hali mi,kalın telin birinci parmağı fa,kalın telin ikinci parmağı sol,orta telin boş hali la,orta telin birinci parmağı si,orta telin ikinci parmağı do, ince telin boş hali re, ince telin birinci parmağı mi,ince telin ikinci parmağı fa, ince telin üçüncü parmağı sol,ince telin dördüncü parmağı yani son nota la şeklindedir.

Kemençe hem oturarak hem de ayakta çalınabilir. Genellikle horonlarda ayakta çalınır. Kemençeci, horon sırasında oynayanlarla birlikte döner.

 

Peki, kemençe nasıl yapılır?