Baskı nedir, yöntemleri nelerdir?

Bugün yazıcılarımızdan kolaylıkla çıkartabildiğimiz basılı materyallerin eskiden nasıl hazırlandığını, baskı makinelerinin nasıl icat edildiğini biliyor musunuz?

Baskı, bir metin ya da görselin; kağıt, karton, kumaş ya da herhangi bir materyalin üzerine çeşitli yöntemlerle renkli veya renksiz olarak aktarılması işlemidir. Çok çeşitli baskı sistemi olmakla beraber en yaygın kullanılan temel baskı teknikleri; Tipo (yüksek) baskı, ofset (düz) baskı, tifdruk(çukur) baskı, flekso baskı, serigrafi (elek) baskı ve dijital baskıdır. Her yöntemin maliyetinin yanı sıra baskı hızı, kullanılabilecek renk aralığı veya baskı kapasitesi gibi farklı özellikleri vardır. Bu nedenle işe göre en uygun baskı tekniğinin seçilmesi gerekir.

Baskı işleminin tarihçesi ve gelişimi

Yazının icadından önce insanlar, haberleri, bilgileri; işaretlerle, resimlerle (hiyeroglif) ve konuşarak aktarabiliyorlardı. Ancak yazının bulunuşuyla beraber insanoğlu her türlü bilgi ve düşüncesini yazarak daha fazla kişiye ulaştırabildi, bu bilgilerin ve düşüncelerin kalıcı olmasını sağladı. Fakat el yazmaları hem çok zaman alıyor hem pahalı hem de çok fazla kişiye ulaştırılamıyordu. Basım tekniklerinin bulunmasıyla günden güne bu sorunlar çözülmeye başladı.

Basım tarihi 6000 yıl öncesine kadar uzanmaktadır. Dünyada ilk basılı örnekler Mezopotamya’da yer alan pek çoğu çivi yazısıyla yazılmış olan yaş kil ve pişmemiş çamur üzerine basılan mektuplar ve mühürlerdir. Bundan sonra insanlar hurma yaprakları, ağaç kabukları ve hayvan derileri gibi pek çok malzemeyi kâğıt bulunana kadar kullandı. M.Ö 600 yıllarında artık yazının kitap haline getirebilmesi için yeni materyaller bulunmaya çalışıldı. Mısırlılar, papirüsü kullandılar daha sonra parşömen ve günümüzde kullandığımız kâğıt elde edilerek ilkel basımlar yapıldı.

Basım tarihinin çığır açan buluşu ise 1450 yılında Johannes Gutenberg tarafından gerçekleştirildi. Gutenberg, daha önce tahta bloklarla yapılan baskı kalıpları yerine metal ve kurşunu karıştırarak ne çok sert ne de çok yumuşak olan aynı zamanda defalarca kullanılabilen blok kalıplar elde etmeyi başardı. Gutenberg’in getirdiği bir diğer önemli yenilik ise kâğıdın her iki yüzüne de birçok kez baskı yapabilen “cendere” oldu. Ayrıca Gutenberg icat ettiği hareketli oynar harfler sayesinden daha hızlı eser basılmasını sağladı. Gutenberg’in ardından pek çok gelişme olduysa da radikal değişim 1803 yılında Alman F. Koeing tarafından gerçekleştirildi. Koeing, buhar gücü ve dişli çarklardan yararlanarak iki ayrı işlemi tek bir sistem etrafında birleştirdi, 1811 yılında ise rotatif baskının temellerini attı.

1886 yılında Linotype, 1893’te ise Monotype dizgi makineleriyle birlikte basım işleminin en çok zaman alan dizgi kısmında büyük bir gelişme sağlandı. Birçok yayınevi ve matbaa bu sistemi kullandı, bu şekilde daha seri basım işlemi yapılabildi. Dizgi alanındaki bir diğer önemli buluş ise foto-dizgi sistemi oldu. Bu sistem optik pozlama sistemiyle çalışıyordu. Günümüzde evimizde dahi baskı yapmamızı sağlayan gelişme ise “Postscript” yazı dili ve masaüstü yayıncılık sayesinde oldu.

Türk basım tarihi

Türk basım tarihi, Johannes Gutenberg’in buluşundan 300 yıl sonra ancak başlayabilmiştir. Gecikmenin nedenleri arasında dönemin bakış açısı ve Osmanlı’nın ekonomik olarak hazır olmayışı sayılabilir. 1727 yılından önce Osmanlı Devletinde basım alanında başlangıçlar olsa da (1567 Ermeniler, 1627 Rumlar tarafından kurulan basımevleri gibi) ilk Türk basımevi 1727’de İbrahim Müteferrika tarafından kurulan ve 1729’da faaliyete geçen matbaadır. Bu basımevinde basılan ilk eser “Vankulu Lûgatı” dır. Daha sonra bu basımevi kapanmış ve pek çok basımevi açılmıştır. Ancak yine de Avrupa ile aradaki fark kapatılamamış ve Cumhuriyet Dönemine kadar hızlı bir gelişme kaydedilememiştir. Mustafa Kemal Atatürk’ün gerçekleştirdiği harf devrimi sonrasında matbaacılık alanında da olumlu gelişmeler yaşanmış ve bu gelişmeler günümüzde de devam etmektedir.

Baskı teknikleri

i-Tipo (yüksek) baskı
ii- Ofset (düz) baskı
iii- Tifdruk (çukur) baskı
iv- Flekso baskı
v- Serigrafi (elek) baskı
vi- Dijital baskı

Tipo (yüksek) baskı

Atası Gutenberg’in icat ettiği baskı sistemidir. Tipo baskıda baskı işlemini gerçekleştirecek olan yani mürekkebi alacak kısımlar yüksek, mürekkep alması istenmeyen yerler ise alçakta bırakılmıştır. Bu baskı günümüzde yerini daha çok ofset baskıya bıraksa da özellikle gofre baskının yapılması istenen kartvizit, kumaş, sert ambalaj yapımı ve kutuların kesim işlemlerinde sıklıkla kullanılmaktadır.

Ofset (düz) baskı

Bu baskı sisteminde baskı kalıbı ne tipoda olduğu gibi yüksek ne de tifdrukta olduğu gibi çukurdur. Düz bir baskı sistemine sahiptir. Sistem, mürekkep ve suyun birbirine itme prensibiyle çalışır ve yağlı olan kısımlar mürekkebi alırken suyla ıslanmış kısımlar ise mürekkebi almaz. Ofset baskı en çok kullanılan baskı tekniğidir ve gazeteler, dergiler hep bu teknik kullanılarak basılır.

Tifdruk (çukur) baskı

Bu baskı sisteminin çalışma prensibi tipo baskının tam tersidir. Tifdruk baskıda baskı yapacak yerler alçak, baskı yapmayacak olan yerler yüksektedir. Bu teknikle para basımı, hisse senedi, piyango bileti, ambalaj baskısı yapılır ve özellikle çok üniteli tifdruk makineleri yüksek tirajlı dergilerin basımında kullanılmaktadır.

Flekso baskı

Tipo baskı gibi yüksek baskı tekniği olmasına rağmen esnek baskı kalıplarına sahiptir. Özellikle ambalaj basımında tercih edilir.

Serigrafi (elek) baskı

Serigrafi baskı, elek ve ipek baskı olarak da adlandırılır. Elek gibi telli dokulardaki belirli alanlardan mürekkebin geçirilmesi prensibine dayanarak çalışır. Bu baskı türü daha yoğun mürekkep kullanımına olanak verir. Her türlü malzeme üzerine baskı yapabilmesi en büyük avantajıdır. Özellikle reklamcılık, tekstil, seramik, cam gibi diğer baskı teknikleriyle baskı yapılamaması durumlarında bu açığı dolduran önemli bir baskı tekniğidir.

Dijital baskı

Dijital baskı, bilgisayar üzerinde tasarımı yapılan metin ya da görsellerin el değmeden dijital baskı makineleri kullanılarak çıkartılması işlemidir. Dijital baskı, az basılacak işlerin çıkartılmasında karlı olan bir baskı sistemidir. Ancak çok fazla basılacak kitap vs. gibi işlerde dijital baskı epey maliyetlidir ve bu yüzden tercih edilmez. Afişler, el ilanları, broşürler, bilboard gibi tanıtım ve reklam alanlarında tercih edilmektedir.