Bitki örtüsü nedir?

Bitki örtüsünü etkileyen faktörler nelerdir? Başlıca bitki toplulukları hangileridir? 

Belli bir yerde kendiliğinden yani doğal olarak yetişen bitkilerin oluşturduğu topluluğa bitki örtüsü denilmektedir. Başlıca bitki toplulukları orman, bozkır, çayır ve makidir.

Bitkilerin yetişebilmek için bazı ihtiyaçları vardır. Bunları besin maddesi, su ve sıcaklık olarak sıralayabiliriz. Bu ihtiyaçlar açısından bakıldığında yeryüzü bitkilerin yetişme koşulları açısından büyük farklılıklar gösterir.

Yeryüzünün bazı yerleri bitkilerin yetişmesi için çok uygun şartlar sağlarken bazı yerler ise tam tersi olumsuz özelliklere sahiptir. Bütün bu saydığımız gerekçelerle dünyamızın bir bölümü bitki örtüsü açısından çok zengin bazı bölümleri de fakirdir.

 

Bitki örtüsünün gelişmesine etki eden faktörler

İklim:

İklim, bitki örtüsünün yeryüzünde dağılışını etkileyen en önemli faktördür. Bitkilerin yetişmesinde sıcaklık önemli bir unsurdur. Her bitkinin yetişmesi için farklı bir sıcaklığa ihtiyaç vardır. Sıcaklık etkisi nedeniyle Ekvator’a yakın yerlerde geniş yapraklı ormanlar, kutuplarda ise iğne yapraklı ağaçlar görülür.

Sıcaklığın yanı sıra bitki örtüsünün gelişmesine ve dağılışına etki eden bir başka iklim elemanı da yağıştır. Alınan yağış miktarına paralel olarak yeryüzünün farklı yerlerinde farklı bitki örtüleri gelişir.

Genel olarak sıcaklık ve yağışın çok olduğu yerlerde bitki örtüsü zengin, soğuk ve kurak yerlerde ise fakir ve cılız olur.

Toprak özellikleri:

Bitkiler, besin ve su ihtiyaçlarını topraktan giderirler. Bu nedenle toprağın verimli-verimsiz, gevşek-sıkı, kireçli-killi-kumlu oluşu bitki örtüsünün yetişmesini birebir etkiler. Her bir bitki türü kendine uygun toprakta yetişir.

Yerşekilleri:

Bitki örtüsünün yetişmesinde ve dağılışında yerşekilleri de önemli bir faktördür. Yükseklik arttıkça sıcaklık azalır ve belli bir yükseklikten sonra yağış miktarı da geriler.

Yerşekillerinin bitki dağılışına etkisini üç ayrı başlıkta incelemek mümkündür:

Yükselti: Sıcaklık yükseldikçe her 200 metrede 1 derece azalmaktadır. Yani yükseklere çıkıldıkça sıcaklık azalır. Sıcaklığın azalmasına bağlı olarak bir dağ yamacı boyunca bitki örtüsünün dağılışı da değişecektir.

Bakı: Bakı, dağların güneşe bakan yamaçlarına verilen isimdir. Dönenceler içinde çok önemli olmasa da Türkiye gibi dönenceler dışında olan ülkeler için bakı koşulları bitki dağılışını etkileyen faktörlerden biridir.

Dağların Uzanışı: Dağların denize paralel ya da dik uzanması da bitki dağılışını etkileyen faktörlerdir. Dağlar denize paralel uzanırsa, dağın denize bakan kısmı daha fazla yağış alır, iç kısımlara deniz etkisi giremediği için buralar kurak olur.

Dağların denizlere dik uzandığı coğrafyalarda ise deniz etkisi iç kesimlere kadar girebilir.

Beşeri faktörler (insan etkisi):

Ne yazık ki, insanların da bitki örtüsünün dağılışı üzerinde ciddi bir etkisi bulunmaktadır. İnsanlar savaşlar, daha çok tarım alanı elde etme, yakacak ihtiyacı, insan kaynaklı orman yangınları, imar, sanayileşme gibi nedenlerle bitki örtüsünü tahrip ederler.

Ülkemizden örnek vermek gerekirse, doğal şartlarda Türkiye’nin yüzde 70’inin ormanlarla kaplı olması gerekirken, insan faktörü nedeniyle ancak yüzde 25 kadar orman varlığımız bulunmaktadır.

 

Türkiye’deki başlıca bitki toplulukları

Ülkemizdeki başlıca bitki topluluklarını orman, maki, bozkır ve yüksek dağ çayırları olarak sıralamak mümkündür.

Orman:

Ülkemiz ormanlarındaki ağaçlar geniş yapraklı ve iğne yapraklı olmak üzere ikiye ayrılır. Genelde ormanlarımızda bu iki tür bir arada bulunmaktadır. Orman varlığımızın çoğunluğu kıyı bölgelerinde ve dağların denize bakan yamaçlarında kümelenmiştir. İç kesimlerde ormanlar seyrektir.

Maki:

Maki, Akdeniz iklimine özgür bir bitki topluluğudur. Kuraklığa dayanıklı, bodur ve sert yapraklı maki, her mevsim yeşil kalabilir.

Sandal, kocayemiş, defne, mersin, zeytin, keçiboynuzu, sakız, menengiç, zakkum, erguvan ve teşbih ağacı, maki bitki topluluğunu oluşturur.

Bozkır:

Kurak ve yarı kurak bölgelerin bitkisi bozkır, ilkbaharda bol yağmurlarla yeşeren yazın kuraklıkla birlikte sararan, otlar ve çalılıklardan oluşan bir bitki örtüsüdür. Bozkır bitki örtüsü içinde geven, deve dikeni, gelincik, çoban yastığı gibi bitkiler yer almaktadır.

İnsanlar tarafından ağaç kesilerek, yakılarak ormanların ortadan kaldırılması sonucunda oluşan bozkırlara antropojen bozkır ismi verilmektedir.

Ülkemizde, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bozkırlarla kaplıdır.

Çayırlar:

Yüksek dağlarda ormanların üst sınırından daha yukarıdaki kesimlerde sıcaklığın düşük olmasından dolayı, dağ çayırları yetişir.

Ülkemizde dağ çayırları en çok Kuzey Anadolu dağları, Torosların yüksek yerleri, Erzurum-Kars ve Ardahan platolarında bulunmaktadır.

Dağ çayırları genellikle yaz-kış yeşil kalır. Bu nedenle bu çayırlar hayvancılık açısında hayati öneme sahiptir.