Gravür nedir? Nasıl yapılır?

Geçmişi 15. yüzyıla dayanan gravür, kazıma ve baskı tekniğinin uygulanması sonucu oluşan bir resim sanatıdır… Gravür sanatının ünlü sanatçıları kimler?

Gravür, aslı “gravure” olan Fransızca bir sözcüktür. En basit anlatım şekliyle, kazıma resim sanatı demektir. Daha kapsamlı bir tanım yapılacak olursa; ağaç ve metal gibi çeşitli materyal üzerine kazınarak ya da taş üzerine yağlı kalem ile işlenip, baskı yapılarak elde edilen resim ya da yazıya “gravür” adı verilmektedir.

Bir baskı tekniği olarak matbaacılıkta ve sanat ürünlerinin yaratımında kullanılan gravür, bir kazıma şekli, çukur baskı veya oyma baskı olarak da adlandırılabilir. Gravür sanatının diğer sanatlardan en farklı ve belirgin özelliği çoğaltılabiliniyor olmasıdır. Yani aynı resmi ya da figürü istenilen sayıda çoğaltmak mümkündür.

Gravür nasıl yapılır?

Baskı yapılacak görüntü ahşap, metal veya taş levha üzerine çeşitli yöntemler (elle kazıyarak veya aside yedirme) ile aktarıldıktan sonra levha mürekkeple sıvanır. Levhanın yüzeyi temizlenince mürekkep yalnız çukur yerlerde kalır ve levhanın üzerindeki görüntü baskı uygulanarak kağıda aktarılır. Metal, tahta, muşamba gibi materyallerin üzerine lak (reçine balmumu ve katran karışımından yapılan görünümü pekmezi anımsatan kapatıcı) sürülür ve bu lakın üstüne ressamın düşüncesini anlatan resim kazınarak aktarılır, sonra asit suyuna atılarak kalıp haline getirilir, kuruması beklenir.

Maden üzerine yapılış şekli ise tamamen farklıdır. Bakır üzeri kalem ile oyularak sembol ve şekiller meydana getirilir. Bir başka tür de kezzap gravür çeşididir. Levha, çelikten meydana gelen ve bu sanat için özel üretilen kalem ile oyularak şekil verilir ve sonrasında asit suyuna bastırılıp kurutulur. Asit suyuna bastırılmasındaki amaç, kazınan yerlerin asit yardımı ile oyulması ya da aşınarak ortaya çıkmasındandır. Bu şekilde çizilen semboller netlik kazanmaktadır.

Gravür sanatının tarihçesi!

Gravür, sanatın gelişmesinde önemli etkisi olan bir baskı tekniğidir. Bu teknik kitaplardan önce resimlerde kullanılmıştır. XV. yüzyılda Hollanda’’da geliştirilen Gravür, zamanla diğer ülkelere yayılmıştır. Baskı sanatı olarak da nitelendirilmiş ve kitap basımı ve eserlerin resimlerinde uygulanan teknik haline gelmiştir. Eski zamanlarda dini simgeleyen sembollere yer verirken, sonraları doğayı ve insanı simgeleyen figürlere yer verilmiştir. Üstüne aziz resimleri ve dua metni basılan yapraklar, hacılara ya da kilise dışında dua etmek isteyenlere dağıtılmıştır.

İlk bilinen gravürler XV. yüzyılda Ren Nehri kıyılarında ağaç üzerine kazınarak yapılmış olan figürlerdir. Ünlü ressamlar Albrecht Dürer ve Rembrandt ilk dönem gravürlerin en güzel örneklerini vermiştir. Böylece fotoğrafın henüz icat edilmediği yıllarda gravürler ile mekanların, duyguların ve yaşantılardan kesitlerin insandan insana, nesilden nesile aktarılabilmesi mümkün olmuştur.

İtalya’da Marca Antonio, maden üzerine çelik uçla kazıyarak yaptığı eserleriyle bilinir. Fransa’da ise gravür sanatının ilk temsilcisi, Jean Duvet‘tir. XVI. yüzyılda Avrupa’da çok ünlü gravür sanatçıları yetişmiştir. Thomas Leu, Robert Monteuil, Andran’lar, Jean Pesne, Edelinck, Callot, Claude ve Brebiette bunlardandır. Ressam Rubens renkli gravür ile tanınırken; Rembrandt, bakır üzerine yaptığı desenlerle büyük ün kazanmıştır.

XVIII. yüzyılda gravür sanatı gelişmiş ve renkli ağaç baskılar dünya üzerinde ilgi görmeye başlamıştır. Bu sanat Japonya’da da ilerlemiş ve Avrupalı sanatçıları etkilemiştir. Türkiye’de II. Abdülhamit devrinde azınlıklar ve daha önceleri Avrupa ülkelerinin elçileri tarafından başlatılan gravür sanatı, saray çevresinde gelişmiştir. XVII. yüzyıl ve daha sonraları, özellikle İstanbul’u tasvir eden batılı elçi ve gezgin sanatçılar, çok sayıda renkli ve siyah-beyaz gravür çalışması yapmışlardır. Bu çalışmalar, Avrupa ve ABD kütüphanelerinde nadir eserler olarak korunmaktadır.

İstanbul’da azınlıklar, evlerindeki özel preslerle gravür baskıları yaparken, Türkler de bu sanata ilgi duymuş ve çeşitli baskılar gerçekleştirmişlerdir. Fakat, bunların yaptıkları baskılar konusunda belge mevcut değildir. Bilinen ilk gravürler, Osman Hamdi Bey‘in açtığı Güzel Sanatlar Akademisi’nde taş baskı yöntemiyle yapıldı. Yapılan bu gravürlerin en iyi örnekleri Ressam Hoca Ali Rıza’nın yaptığı çalışmalardır.

Gravürler, sanat değeri taşımalarının yanı sıra yapıldığı dönemdeki kentleşmeyi, kültürel ve sosyal hayatı, doğal çevreyi yansıtarak değişimleri izlememizde bize yardımcı olmakta ve önemli birer belge niteliği taşımaktadırlar. XIX. yüzyıldan itibaren gravür sanatçıları en parlak dönemlerini yaşamışlardır. Thomas Allom, II. Mahmut döneminde İstanbul’da bulunmuş en ünlü sanatçılardan biridir.

Jean-Baptiste van Mour, Antoine Ignace Melling, Eugene Flandin, Thomas Allom, William Bartlett, Gaspare Fossati, Louis-François Cassas, Joseph Schranz, Germain-Fabius Brest, Amadeo Pireziosi ve CarI Gustaf Löwenhielm gibi sanatçılar İstanbul ve çevresinin tarihini, mimarisini, yaşayışını, hayatın pek çok detaylarıyla tasvir etmişlerdir.

XIX. yüzyılda sanayi devrimi sonucu değişen dünya ile birlikte insanların önünde yeni ufuklar açılmış, yapılan yeni keşiflerle hayat kolaylaşmaya başlamış, mesafeler kısalmış, haberleşme hızlanmıştır. Hızla gelişen bu düzen içinde gerçeği olduğu gibi gözler önüne seren, ele alınabilir bir obje olarak fotoğraf bulunmuş ve gravürlerin yerini almaya başlamıştır.

1937’de, Güzel Sanatlar Akademisi’nde açılan gravür atölyesinde, ilk Türk gravür sanatçıları yetiştirildi. Burada metal plakalar üzerine, iksilografi (resim basma) ve litografi (yazı basma) çalışmaları başlatıldı. Sabri Berkel, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Eren Eyüboğlu, Nevzat Akoral, Cemal Tollu, Turgut Zaim gibi ressamlar da zaman içerisinde gravür çalıştılar. Gravür sanatında isim yapan diğer sanatçılar ise Muzaffer Aslıer, Aliye Berger, Muammer Bakır, Gündüz Gölönü ve Mustafa Plevneli’dir.

Aşağıdaki videolarda cama nasıl gravür yapıldığını izleyeceksiniz…

Bu yazıda kullanılan görseller www.arkofcrafts.com‘dan alınmıştır.