Harezmi kimdir?

Tarihe “sıfırı bulan adam” ve “cebirin babası” olarak geçen Harezmi kimdir? Matematik, astronomi ve coğrafyaya katkıları nelerdir?

 

Tam adı Ebu Abdullah Muhammed Bin Musa el-Harezmi olan Harezmi, Horasan’ın Harezm bölgesindeki Hive şehrinde 780 yılında doğmuştur. Şehir, bugün Özbekistan sınırları içinde yer alır.

İlk eğitimini doğduğu yerde alan Harezmi, sonrasında dönemin bilim merkezi Bağdat’a gider. Bağdat’ta birçok alimden dersler alan Harezmi, bu dönemde, Abbasi halifesi Memun’un da büyük desteğini görmüştür.

Halifenin isteği ile Bağdat Saray Kütüphanesi’nin yöneticiliğine getirilen Harezmi, kütüphaneye gelen yabancı eserlerin tercüme edildiği “Beyt’ül Hikmet”de de görev almıştır. Bütün ihtiyaçları halife tarafından karşılanan Harezmi, kütüphanede, dünyaca ünlü eserler üzerinde çalışma imkanı bulmuş ve kendi çalışmalarını da burada tamamlamıştır.

Harezmi,  matematik, astronomi ve coğrafya alanında çalışmış, 70 bilim adamıyla birlikte bir dünya haritası çizmiştir. Güneş saatleri ve usturlaplar üzerine yazılmış eserleri de vardır.

Harezmi, bilim ve matematikle ilgili çalışmalarını yaptığı Bağdat’da 850 yılında hayatını kaybetmiştir.

Harezmi’nin üç oğlu da matematik alanındaki çalışmalarıyla tanınır.

Harezmi’nin matematiğe katkıları

Harezmi’nin matematiğe en büyük katkısı “sıfır”ı bulmasıdır. Hindistan’da sayıları ifade etmek için basamaklı sayı sistemi kullandığı gören Harezmi, bu sistemi geliştirmiş Latince olarak yazdığı kitabıyla da Batı dünyasına tanıtmıştır.

Harezmi, ilk kez sıfırı kullanmasının yanında cebir ve trigonometrinin de kurucusu sayılır. “El’Kitab’ül-Muhtasar fi Hısab’il Cebri ve’l-Mukabele” isimli kitap, ilk cebir kitabı olma özelliğini taşır.

“Hesab-ül Cebir vel-Mukabele” isimli kitabıyla da birinci ve ikinci dereceden denklemlerin çözüm yollarını ortaya koymuştur.

Harezmi yazdığı bu kitaplarla “cebirin babası” unvanını almıştır.

 

Harezmi’nin astronomi ve coğrafyaya katkıları

Harezmi, astronomi ve coğrafya alanında da eserler kaleme almıştır. Yıldızlar ve gezegenlerin hareketlerini incelemiştir. Güneş ve ay tutulmalarını gözlemlemiştir.

Astronomik cetveller ve tablolar hazırlayan Harezmi, araştırmalarını yapabilmek için trigonometrik cetveller de oluşturmuştur.

Halife tarafından görevlendirilen Harezmi, dağları, nehirleri, adaları incelemiştir. Yeryüzünün çapını hesaplamaya çalışmıştır.

Harezmi’nin çalışmaları yıllarca bilim dünyasına rehber niteliğinde ışık olmuştur.

Eserlerinden Bazıları:

* Kitâbu Sûreti’l-Arz: Yeryüzünün çapına ait yaptığı çalışmaları anlatmıştır.

* Zîcü’l-Harezmî: Güneş ve ay tutulmalarına dair incelemelerini paylaşmıştır.

* Kitabûl Tarih: Tarihi gelişmeleri anlatmıştır.

* Kitab surat al-arz: Coğrafi incelemeleri bu eserde toplanmıştır.

* Kitab’ul Ruhname: Astronomik incelemelere yer vermiştir.

* Kitab fil-Hisab: Sıfırlı Arap rakamlarını, ondalık sistemi anlatır. Eser, döneminde Latince’ye tercüme edilmiştir.

* Kitabu Cedavil-in-Nücûm ve Harekatiha: İki cilt halindeki eser astronomiye dairdir. Yıldızların, gezegenlerin hareketlerini anlatır.

* Kitab-ul-Muhtasar fil-Hisab-il-Hindi: İkinci önemli eseridir. Hint matematiğine dair olan bu eserin, Cambridge Üniversitesi Kütüphanesinde Algorithmi’de Numero İndorum isimli Latince tercümesi mevcuttur.

* Kitab-ül-Muhtasar fi Hisab-il-Cebri vel-Mukabele: Harezmi’nin en önemli eseridir. Aslı İngiltere Oxford, Bodlyn Kütüphanesindedir. Bu eser cebir konusunda yazılan ilk kitaptır.