Hortum nedir? Nasıl oluşur?

Aslında yakın geçmişte ülkemizde pek görülmeyen hortumlar, şimdilerde nadir de olsa görülebiliyor!.. Üstünde gezdiği her şeyi hızla içine çeken hortum, nasıl oluşuyor?..

Sıcak ve nemli hava ile soğuk havanın şiddetle yer değiştirmesi sırasında oluşan, dönen rüzgarlara ‘hortum‘ adı verilir.

Hortum; bulutlardan yere kadar uzanan, büyük yıkıcı güce sahip olan bir doğa felaketidir. Ağır cisimleri bile yerden kaldıracak kadar güçlü olabilen hortumlar, genellikle şiddetli fırtınalar sırasında meydana gelir. Kümülüs bulutlarından yere kadar uzanan hortum, silindir şeklinde dönerek gezen bir rüzgar türüdür.

Bir hortumun meydana gelmesi çok karmaşıktır ve hala tatmin edici bir bilimsel açıklama ortaya sürülememiştir ama mekanik özellikleri iyi tanınmaktadır. Belli koşullar altında dünyanın her yerinde ve her zaman hortum oluşabilir. Atmosferin bir hortum üretmesinde, ne belli bir zaman ne de belli bir coğrafi sınır bulunmaz ama bir hortum oluşma olasılığı az veya çok olan bölgeler ve zamanlar kabaca belirlenebilir.

Hortumlar, dar bir alanda ani basınç değişikliğiyle meydana gelir. Sıcak hava kütlesinin üzerine soğuk hava kütlesinin çıkmasıyla, sıcak havanın yoğunluğu daha düşük olduğundan, sıcak hava hızla soğuk havanın içine doğru yükselir. Bu durum basıncı hızla azaltır. Sıcaklık ve basınçtaki bu ani değişiklik kısa zamanda şiddetli bir rüzgar oluşturur. Hava yükseldikçe rüzgarın hızı artar ve kuvvetli bir girdap halini alır. Tıpkı bir dondurma külahı gibi dönerek yükselir. Hızla yükselen sıcak hava soğuduğu için içindeki su buharı yoğunlaşır ve gri renkteki hava kütlesi hortum görünümünü alır.

Genellikle hortumun yakınlarında rüzgarın hızının saatte 500-700 km’yi, dikey akımlarınkinin ise saatte 350 km’yi bulduğu tahmin edilmektedir. Bu güçlü yatay hava akımları ağaçları kökünden söker, evleri yıkar; sonra dikey hava hareketi de yıkılanları havaya uçurur. Bu olay genellikle 1-2 saat kadar sürer.

Bir denizin ya da gölün üzerinde meydana gelen hortum, yerden emdiği su ile bir ‘su hortumu‘ oluşturur.

Diğer Hava Olayları Neler?

Sıcaklığı sürekli olarak değişen hava; ılık, sıcak ve soğuk olabilir. Dünya, Güneş’in çevresinde dönerken güneş ışınları Dünya’ya bazen dik, bazen de eğik olarak gelir. Dik olarak gelen ışınlar yeryüzünü daha fazla ısıtır. Eğik olarak gelen ışınlar ise daha az ısıtır. Yeryüzünün Güneş’ten gelen bu farklı ölçülerde ısı almasından mevsimler oluşur. Hava sıcaklığı gün içinde de değişir. Sabah ve akşam saatlerinde güneş ışınları eğik geldiği için yeryüzü çok ısınmaz. Öğle saatlerinde güneş ışınları dik geldiği için sıcaklık artar.

Hava sıcaklıklarındaki bu değişmeler hava olaylarını oluşturur. Rüzgar, tayfun, fırtına, kasırga ve hortum bu hava olaylarındandır.

Peki, bu hava olayları nasıl oluşur?

RÜZGAR: Dünyamızı saran hava tabakası ağırlığı nedeniyle yeryüzüne bir kuvvet uygular. Bu kuvvete hava basıncı denir. Isınan hava yükselir. Bu nedenle yeryüzüne yaptığı basınç azalır. Fakat yeryüzünün her yerinde sıcaklık farkı aynı değildir. Hava sıcaklığının düşmesi durumunda ise havanın yeryüzüne yaptığı basınç artar. Bu durumda ısınan hava ile soğuk hava sürekli yer değiştirir. Yani ısınan bölgeler ile soğuk bölgeler arasında sürekli bir hava akımı vardır. Bu hava akımına rüzgar denir. Hafif esen rüzgara yel denir. Şiddeti fazla değildir.

FIRTINA: Bazı rüzgarlar çok şiddetli olur. Farklı sıcaklıktaki hava kütlesinin çarpışmasıyla oluşan, saatteki hızı 100 – 110 km’yi bulan rüzgarlara fırtına denir. Yerleşim alanlarının ve insanların büyük zarar gördüğü fırtınalar farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Bazı fırtınalar şiddetli yağmur, kar ve dolu getirebilir.

KASIRGA: Kasırga, fırtınanın çok şiddetli halidir. Saatteki hızı 300 km’yi bulan yağmurlu fırtınalara kasırga adı verilir. Geniş alanları etkileyen kasırgalar, genel olarak büyük can ve mal kaybına neden olur. Amerika kıtasının güney ve orta bölümlerinde görülen kasırgalar, deniz suyu sıcaklığının 27 dereceden fazla olduğu sıcak denizlerde de görülür.

TAYFUN: Büyük Okyanus’un batısında ve Çin Denizi’nde görülen şiddetli kasırgalara tayfun denir. Tayfunlar yerleşim bölgelerinde yapıların bir bölümünün yıkılmasına yol açar.

HORTUM: Sıcak ve nemli hava ile soğuk havanın şiddetle yer değiştirmesi sırasında dönen rüzgarlar oluşur. Bu rüzgarlara hortum adı verilir. Genel olarak şiddetli fırtınalar sırasında meydana gelen hortumlar, ağır cisimleri bile yerden kaldıracak kadar güçlü olabilir. Genellikle Amerika Birleşik Devletleri’nin Teksas ve Illionis eyaletlerinde görülür.

19 Haziran 2014’te İstanbul, Tuzla‘da görülen hortum böyle kaydedildi;