Mesnevi nedir?

Mesnevi nedir, özellikleri nelerdir?

Mesnevi; 10. yüzyılda İran edebiyatında ortaya çıkmıştır. Türk edebiyatına girişi ise; 11. yüzyılda Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eseriyle olmuştur.

Divan edebiyatı şiir biçimi olan mesnevi özellikle Arap, Fars ve Osmanlı edebiyatında kullanılmıştır. Mesneviler, kendi aralarında uyaklı beyitlerden oluşur ve aruz ölçüsüyle yazılır. Mesnevinin sözcük anlamı ise ikişer ikişer veya ikilidir.

Bu yazı türü, öğüt verici bir olayı anlatan uzun şiirler olarak da bilinmektedir. Bunun yanı sıra; savaş, aşk, din, tasavvuf  gibi konular ve  çeşitli toplumsal olaylar da işlenir.

Mesnevinin her beyti kendi arasında kafiyelenir ve bu yazara, yazma kolaylığı sağlar. Bu şekilde, uzun metinlerde kafiyeli olarak kaleme alınabilir. Bu nedenle uzun aşk öykülerinde, destanlarda mesnevi kullanılmıştır.

Mesneviler kendilerine özgü sırayla yazılır ve  konuya doğrudan girilmez. Klasik düzende bir mesnevinin bölümleri; mensur veya manzum dibace yani önsöz ile başlar.

Daha sonra; tevhid, münacat, na’t, miraciye denilen dört halife için yazılan övgünün yer aldığı bölüm gelir. Övgü bölümünden sonra ise, din büyükleri hakkında methiyelerin olduğu Medh-i Çihar-yar-ı Güzin isimli bölüm gelir.

Bu bölüm; mesnevinin niçin yazıldığını açıklayan sebeb-i nazm ve hikayenin anlatımı (ağaz-ı destan) bölümlerinden oluşur.

Başlıklar genellikle Farsça’dır. Eserin sonuna gelindiğini bildiren bölüm ise son söz anlamındaki hatimedir.  Mesnevinin son cümleleri; bitiş tarihi, adı ve son sözden oluşur.

Aynı şair tarafından yazılmış beş mesneviye “hamse” adı verilir. Hamse sahibi olmak bir itibar kaynağı olarak görülür. Bilinen hamse sahibi Divan şairleri: Ali Şir Nevai, Taşlıcalı Yahya, Nev’i-zade Atai’dir

Mesnevi çeşitleri;

Aşk mesnevileri (Fuzuli-Leyla ile Mecnun),

Destansı nitelikteki mesneviler (Firdevsi-Şehname),

Dini-tasavvufi mesneviler (Süleyman Çelebi-Mevlit),

Öğretici nitelikteki mesneviler (Nabi-Hayriye),

Ahlaksal ve öğretici mesneviler (Şeyhi-Harname),

Savaş ve kahramanlık konusunu işleyen gazavatnameler,

Bir kentin güzelliklerini anlatan şehrengizler

Mizahi mesneviler