Neden Tekerlekler Geriye Dönmüş Gibi Görünür?

Filmlerde hep karşılaşırız; arabalar hızlı hareket ettiğinde tekerlekler sanki ters dönüyormuş gibi görünür. Hatta ender de olsa gündelik hayatta da dönen araba tekerlekleri ve hatta tavandaki serinletici pervanelerde de bu görüntüye şahit oluruz. Buna bilim adamları vagon-tekerlek etkisi der. Peki tekerlek neden geri dönüyormuş gibi görünür? Eğer bu ters dönen görüntü bir filmde karşımıza çıktıysa bunun nedeni teknik sebeplerle açıklanır. Kamera o sahneyi görüntülemek için her saniyede birden fazla fotoğraf çeker. Bunun sonucunda da film şeridinde binlerce kare oluşur. Her ne kadar fotoğraflar art arda çekilse de az da olsa bir hareket kaybı oluşur.

Çekimi bitmiş bir filmi izlerken kareler birbiri ardına akar. Bu sırada beynimiz bir sonraki görüntüyü gördüğünde ondan evvelki görüntüyü hafızaya alır. Bu da hareketin normal hayattaki gibi yani devamlıymış gibi görünmesini sağlar.  Ancak kameraya çekilen tekerlek belli bir hıza geldiğinde geri dönüyormuş gibi görünür. Bu nasıl olur? Şayet bir fotoğraf karesi jantlardan biri saat 6.00 konumundayken çekilmişse, bir diğer kare çekildiğinde yine aynı jant dönüp bu kez 5.59 konumunda, bir diğer karede ise 5.58 konumunda çekilmiş olabilir. Gözlerle beyin tüm bu hareketleri bir araya getirdiğinde tekerlek sanki geriye doğru dönüyormuş gibi gelebilir. Bunu diskoda iken disko ışıklarının yanıp sönme şekli nedeniyle dans eden insanları sanki ağır çekimde görüyormuş gibi hissetmememize benzetebiliriz. Yine farklı bir benzetme olarak saniyede 20 ila 50 poz çeken ve bunu kaydeden dijital fotoğraf makinelerinde de hissederiz. Yine aynı yanılsamayı gece flüoresan ışıkla aydınlatılan bir ortamda da hissederiz. Bilim adamlarının açıklamasına göre yanıp sönen ışık efektleri nesneleri geriye dönüyormuş gibi gösterebilir. Bu durum titrek ve/veya yanıp sönen ışıklarda böyledir. Peki parlak gün ışığında meydana gelen geriye akan görüntü efekti nasıl oluşur? Bilim adamlarına göre film kamerası nasıl art arda çektiği görüntüleri birleştirerek video görüntü oluşturuyorsa beyin ile göz sistemi de aynı şekilde işliyor ve aynı tür sonuçlara ulaşıyor.

Eagleman isimli bilim adamları bu göz yanılsaması olayının nasıl meydana geldiğini daha kolay anlamak için tavana asılı pervaneleri izlemenin yeterli olacağını söylüyor. Gündüz ve tüm suni ışıklar kapalı vaziyetteyken pervaneyi çok ağır devirde çalıştırdığınızda dönen pervaneyi 5-10 dakika boyunca gözlerinizi ayırmadan izlerseniz bu illüzyon fark edilebilir. Birkaç saniyeliğine de olsa fanın geriye doğru döndüğünü görmek mümkün olacaktır.