Orhun Yazıtları nedir, nerededir?

Türklerin bilinen ilk yazılı belgelerinin neler olduğunu biliyor musun? 8. yüzyıla ait bu yazıtları görmek ister misin?

Göktürk (Köktürk) Yazıtları olarak da bilinen Orhun Yazıtları, Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile Göktürkler tarafından yazılmıştır.

Orhun Yazıtları olarak adlandırılan yazıtlar 6 tanedir. Bunlardan en önemli olan 3 tanesi Kül Tigin Yazıtı, Bilge Kağan Yazıtı ve Tonyukuk Yazıtı’dır. Bilge Kağan ve Kültigin yazıtları Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır ve sonsuza kadar kalması dileğiyle bu taşlara “Bengü Taşlar” denmiştir.

II. Göktürk Kağanlığı’na ait olan bu yazıtlar, 1889 yılında Moğolistan’da Orhun Vadisi’nde bulundular. Milattan sonra 8. yüzyılın başlarında yazılan bu yazıtlar, bulunduktan 4 yıl sonra 1893 yılında Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen tarafından çözülmüştür. Bu taşlardaki yazılar “runik” denilen eski bir yazı biçimiyle yazılmıştır.

Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur.

Orhun Yazıtları’nın önemi nedir?

Türk kültür tarihinin bilinen ilk yazılı belgeleridir. Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi ve Türk toplumunun yaşama biçimi hakkında bilgiler verir. Ayrıca Türk ve Türkçe adı, ilk kez Doğu Göktürkler dönemine ait bu yazıtlarda geçmektedir.

Kültigin Yazıtı

Kireç taşı ya da mermerden yapılmış olan 4 tarafı olan tek parça büyük bir taştır. Taşın yüksekliği 3.75 metredir. Yazıtın bütün yüzleri 2.75 metre boyunda yazılarla kaplıdır. Batı yüzündeki uzun yazı Çince yazılmıştır. Diğer taraflardaki yazılar ise Türkçe’dir.

Yazıt, altın kaplumbağa heykeli biçimindeki mermer üstüne oturtulmuştur. Bunun üzerine de 8 satırlık, fakat 7-8 kelimesi okunabilen küçük bir yazıt yontulmuştur.

Kültigin yazıtında Göktürk tarihine ait olaylar, Bilge Kağan’ın ağzından nakledilerek birlik, bütünlük mesajı verilir.

 

 

Bilge Kağan Yazıtı

Kül Tigin yazıtından birkaç santimetre daha yüksek olan bu yazıt, günümüze ulaşmış fakat çok fazla zarara uğradığı için bazı kısımları okunamamıştır. Yazıtın batı yüzünde Kültigin Yazıtı’nda olduğu gibi Çince yazı vardır. Diğer taraflar ise Türkçe olarak yazılmıştır.

Bilge Kağan yazıtının kuzey yüzündeki yazıt son 7 satırı dışında Kül Tigin yazıtının güney yüzündeki ile birebir aynıdır. Bilge Kağan yazıtı, Bilge Kağan’ın küçük oğlu Tenri Kağan tarafından diktirilmiştir.

Yazıtta Bilge Kağan’ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmakta ve Kültigin’in ölümünden sonraki olaylara yer verilmiştir.

Tonyukuk Yazıtı

Tonyukuk yazıtı 731 yılında yazılıp dikilmiş olan Orhun Yazıtları’nın birincisidir. Bilge Kağan yazıtı ile Kül Tigin yazıtının doğusunda yer alır.

Dört yönlü iki taş üzerinde yazılmıştır. Yazıtı, Bilge Kağan dönemine kadar başkomutanlık ve vezirlik yapmış olan Tonyukuk dikmiştir. Metnin yazarı da yine Tonyukuk’tur.

Taşlarda Göktürklerin Çin esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk’un neler yaptığı anlatılır.