Salep hangi bitkiden üretilir?

Kış aylarının vazgeçilmezi salep hangi bitkiden üretilir, salebin yararları nelerdir? 

Salep, orkideler (orchidaceae) ailesinin birçok türünün toprak altı yumrularından elde edilen toz ve bundan üretilen içecektir. Arapça “sahlap” kelimesinden dilimize giren bir kelime olan salep, orkide ailesinden bir bitki olan Orchidaceae köklerinden elde edilir. Bir tür orkide olan bu bitkinin toprağın alt kısımlarında kalan yumrularının işlenmesi sonucunda üretilen ve yaygın olarak toz halde sunulan salep, tercihen süt ya da suyla karıştırılarak içilir. Anadolu kültüründe bu bitkinin aynı türü için de salep kelimesi kullanılmaktadır.

Tel köklü otsu bir bitki olan salebin kökünde 2 tane yumru vardır. Bu yumrular nişasta benzeri polisakkarit glucomannan ismi verilen bileşikler içerir. Gövdesi, dik ve silindirimsidir. Çiçekleri salkım veya başak şeklindedir.

Özellikle Osmanlı döneminde oldukça meşhur sıcak içecek haline gelen salep için toplum genelinde öksürük giderici bir etkiden söz edilse de, aslında tıbbi olarak salebin böyle bir etkisi olduğuna dair bilgi yoktur. Sıcak olarak içildiği için bazı yararları bulunur.

Bunlar şu şekilde sıralanabilir;

* Göğsü yumuşatır.
* Öksürük ve bronşitte faydalıdır.
* Kabızlığa iyi gelir.
* Zihni çalışma gücünü arttırır.
* Kalbi kuvvetlendirir.
* Vücudun ısınmasını sağlar.

Salep nasıl hazırlanır?

Mevsiminde toprağın 15-20 cm altında kalan yumrular toprak kaldırılarak kök bölüme zarar vermeden toplanır. İşlenme öncesinde sahip olduğu sudan kurtulması için önce kurutulur. Nemden tamamen arındırılan bitkinin kökleri daha sonra işlenmek üzere fabrikalara getirilir ve burada da kurumuş haldeki yumrular ufalanarak bilinen salep tozu haline getirilir. Osmanlı döneminde bu şekilde hazırlanan salep tozlarının içine koruma amaçlı herhangi bir ilave madde eklenmemekteydi ve bu nedenle de hala doğal salep bu şekilde hazırlanmaktadır.

Yağlı inek sütüyle çok geniş bakır kazanlarda uzun süre boyunca kaynatılan salep tozu, sütün yoğunlaşmasına ve bilinen salep kıvamına gelmesine neden olur. İçinde bulunan Glikomannan sayesinde sütle birleştiği anda şişmeye başlayan salep tozu, bu özelliği sayesinde dondurma üretimi için de ideal bir hammaddedir. Özellikle Maraş Dondurması olarak bilinen dondurmaya tat ve koku kazandıran, dünyada sadece Kahramanmaraş’ın dağlarında yetişen bir orkide türünden elde edilen saleptir. Salebin sütle birlikte kaynatılması içime hazır hale gelmesi için yeterlidir.

Salep Osmanlı kültüründe seneler boyunca tarçın ile birlikte içilmiş ve bu alışkanlık haline gelen lezzet de günümüze dek ulaşmıştır. Köklerin içindeki yumruların kurutulması ve sonrasında da toz haline getirilmesiyle kullanıma hazır hale gelen salebin gerçek lezzeti, kaynatma işleminde kullanılan sütün kalitesine bağlıdır.

Ülkemizdeki salep ihtiyacı ağırlıklı olarak Burdur ve Kastamonu’dan sağlanmaktadır.