Satranç nasıl oynanır?

Satranç nedir denildiğinde herkesin aklına kare bir tahta ve üstündeki siyah ve beyaz taşlar gelir. Peki, satranç nasıl oynanır?

Yabancı okullarda ders olarak okutulan satrancın, çocuklarda dikkat dağılması sorununu önemli ölçüde azalttığı görülmektedir. Satranç, çocuğun dikkatini bir konu üzerinde toplamasını ve sabırlı olmasını öğretir; başkalarına karşı saygılı ve anlayışlı olmasını sağlar. Özellikle çocuklar üzerinde birçok olumlu etkisi olan bu taş oyununu yakından tanımaya ne dersiniz?..

Satranç, iki kişi arasında ve kare şeklinde bir satranç tahtası üzerinde oynanır. Satranç tahtası; beyaz (açık renk) ve siyah (koyu renk) eşit büyüklükte ve bir beyaz, bir siyah sıralanmış 64 kareden oluşur. Satranç tahtası her oyuncunun sağına beyaz gelecek şekilde konulur. Her oyuncunun 16 taşı vardır; bir Şah, bir Vezir, iki Kale, iki Fil, iki At ve sekiz Piyon.

Satranç Nasıl Oynanır?

Taraflar sırayla hamle yaparlar. Oyuna hep beyaz başlar. Beyaz bir taşı seçer ve başka bir kareye götürür. Gideceği ya boş olmalı ya da rakip taş tarafından işgal edilmiş olmalıdır. Karede rakip taş varsa alma (yeme) işlemi gerçekleşmiş olur. Yenen taş oyun sahasından dışarı çıkartılır. Artık çıkartılan taşın bir fonksiyonu kalmaz.

Satranç oyunun amacı rakip şahı tutsak etmektir. Şah rakip taşla tehdit edildiği zaman buna “Şah” altında olmak denir. Şah kendini bu tehditten korumak zorundadır. Eğer tehditten kurtulamazsa oyun “mat” ile sonuçlanmış olur.

Eğer bir oyuncunun şahının bulunduğu kare tehdit altında olmadığı halde bu oyuncunun kalan tek taşı şahı ise ve de şahının tehdit altında olmayan bir kareye yapabileceği bir hamlesi yoksa oyun pat olur, yani berabere biter. Ayrıca oyun herhangi bir anda oyunculardan birinin yenilgiyi kabul etmesi veya bir oyuncunun beraberlik teklif etmesi ve diğerinin de bunu kabul etmesiyle de sona erebilir.

Oyun sırasında taşları avantajlı yerlere yerleştirerek rakibin hareketini kısıtlamak ve rakibin taşlarını almak yoluyla gücünü azaltmak esastır. Her taş, kurallara göre ulaşabileceği bir karedeki rakip taşın bulunduğu kareye yerleşerek, yerinden ettiği taşı oyun dışı bırakma gücüne sahiptir, buna taş almak denir. Alınan taş oyuna bir daha geri dönemez ancak bulunduğu hattın son karesine varan bir piyon, oyun haricinde bulunsun bulunmasın, arzu edilen başka bir taşla değiştirilebilir.

Taşların Hareketi

Satranç taşlarının her birinin ayrı hareketi vardır.
Oyunda Şah engel olmadıkça 1 kare şeklinde ileri geri sağa sola ve çaprazlara gidebilir.
Vezir engel olmadıkça sınırsız bir şekilde yatay düz ve bulunduğu karenin renginde çapraz gidilebilir.
Kale engel olmadıkça sınırsız bir şekilde düz ve yatay gidebilir.
Fil engel olmadıkça Bulunduğu karenin renginde çapraz gidilebilir.
At ise “L” harfi şeklinde gider (L harfi yatay geri olabilir) 3 adım ilerleyebilir. Taşların üstünden atlayabilir.
Piyonlar ise düz 1 kare hareket ederler. İsteğe bağlı olarak ilk defa oynanıyorsa 2 kare oynayabilir.

Satranç Saati Nedir?

“Satranç Saati”, aynı anda sadece biri çalışabilecek şekilde birbirine bir mekanizmayla bağlanmış iki göstergeli bir saattir. Satranç saati kullanıldığında ya her bir oyuncuya belirli bir sayıda hamle veya tüm hamleleri için belirli bir zaman verilir, ya da baştan verilen belirli bir süre haricinde oyuncular her hamle için ek bir süre daha alırlar.

“Eklemeli” tempoda ise her bir oyuncuya “esas” düşünme süresi ve her bir hamle için “ek” düşünme süresi verilir. Oyun sırasında, hamlesini tahta üzerinde yapmış olan oyuncu kendi saatini durduracak ve rakibininkini çalıştıracaktır. Oyuncunun tahta üzerinde hamle yapmasıyla saate basması arasındaki süre oyuncuya verilen sürenin bir parçası sayılır.

Hakemin şahit olması ya da oyunculardan birinin yapacağı geçerli bir iddia durumunda bayrak düşmüş olarak kabul edilir. Her iki bayrak da düşmüşse ve hangisinin daha önce düştüğü tespit edilemiyorsa, oyun devam eder. Kural dışı bir durum oluşmuş taşlar daha önceki bir konuma döndürülecekse, hakem zamanları ayarlamak için en iyi kanaatini kullanacaktır.

Tahtadaki konumu, numarasız veya numaralarıyla beraber hamleleri ve zamanları gösteren ekran, monitör veya gösterim panoları turnuva salonunda kullanılabilir, ama oyuncular bunları temel alarak herhangi bir iddiada bulunamaz.

Kuraldışı Durumlar

Oyun esnasında başlangıç konumunun yanlış olarak oyuna başlandığı fark edilirse oyun iptal olacak ve yenisi oynanacaktır. Eğer oyun esnasında kuraldışı bir hamlenin yapılmış olduğu, ya da taşların karelerinden kaydığı belirlenirse konum kuraldışı hamlenin hemen öncesine getirilecektir. Kuraldışı durumun hemen öncesi belirlenemiyorsa oyun bundan önceki belirlenebilen son konumdan devam edecektir.

Berabere Biten Oyun

Bir oyuncu tahta üzerinde bir hamle yaptıktan sonra berabere önerebilir. Rakip oyuncu bu teklifi kabul edebilir, sözlü olarak veya hamle yaparak reddedebilir, ya da oyun başka bir yolla neticelendirilir. Beraberlik teklifi her iki oyuncu tarafından da notasyon kağıdına işareti konarak not edilir. Hamlede olan oyuncunun talebi üzerine, eğer aynı konum tahta üzerinde en az üç defa aşağıdaki şekillerde oluşmuşsa tekrarı ile oluşması oyun berabere olur.

Eğer oyuncu notasyon kağıdına önce hamlesini yazmış, hakeme bu hamleyi yapacağını bildirmiş ve bu hamle ile aynı konum oluşacaksa ya da son yapılan hamle ile ortaya çıkan konum tekrarlanıyorsa. ve deki konumlar, hepsinde de eğer aynı oyuncu hamledeyse, aynı cins ve renkteki taşlar aynı karelerde duruyorsa ve her iki oyuncunun da taşlarının mümkün olan tüm hamleleri aynen varsa, aynı sayılır.

Söz konusu konumlardan birinde geçerken alma hakkı varsa veya rok atma hakkı kaybolmuşsa, aynı hamlede olan oyuncunun talebi üzerine, aşağıdaki durumlardan biri oluşmuşsa oyun berabere biter.

Hamlesini kağıdına yazmış, hakeme bu hamleyi yapacağını bildirmiş ve bu hamle ile her iki taraf da piyon sürmeden ve taş yemeden son 50 hamleyi geçirmiş olacaksa ya da son 50 hamle içinde her iki taraf da piyon sürmemiş ve taş yememiş ise eğer bir oyuncu berabere iddia ederse, derhal saatini durduracaktır. Eğer iddia doğru değilse, hakem iddia sahibinin zamanını yarıya indirir, indirilen süre üç dakikadan çok olmayacaktır ve hakem rakibin kalan süresine üç dakika ekleyecektir.

Herhangi bir dizi hamle yaparak, hatta en kötü oyunla bile mat yapılması mümkün olmayan bir konuma erişilmişse oyun berabere biter. Sırada olan oyuncu kurallara uygun bir hamle yapamıyor ve şahı da tehdit altında bulunmuyor ise, satranç berabere biter ve bu duruma “pat” denir.

Hızlı Finish Giyotin 

Hızlı Finish kalan tüm hamlelerin belirli bir zamanda tamamlanacağı, oyunun son safhasıdır. Kararını ertelemiş durumdayken, hakem daha sonra bayraklardan biri düştükten sonra dahi beraberlik ilan edebilir. İlk kural dışı hamle için rakip oyuncuya iki dakika süre ikincisinde rakibe iki dakika daha üçüncüsünde yine aynı oyuncu yapıyorsa hakem bu oyuncuyu yenik ilan eder. Her iki bayrak da düşmüşse ve önce hangisinin düştüğü tespit edilemiyorsa oyun berabere biter.

Puanlama Oyunu kazanan oyuncu bir puan alır, kaybeden oyuncu puan alamaz ve berabere yapan oyuncu yarım puan alır.

Oyuncuların İdaresi 

Oyuncuların iyi ahlaklı olmaları beklenir. Rakip oyuncuyu herhangi bir şekilde rahatsız etmek veya dikkatini dağıtmak yasaktır, sürekli olarak inatla berabere teklifi de buna dahildir. Her iki oyuncu da suçlu bulunursa oyun her ikisi için de kayıp ilan edilir.

Piyonun Vezir Olması 

Son yatık sıraya ulaşan piyon, piyon olarak kalamaz, oyuncu onu kendi renginden şahtan başka bir taşa yükseltir. Bu şekilde bir oyuncu birden fazla vezire, ikiden fazla kaleye, ata ya da file sahip olabilir. Rok yapma, şah ile kalelerden birİ arasındaki bir harekettir, şahın tek hamlesi olarak kabul edilir ve şöyle yapılır. Şah, kalelerden birine doğru iki kare ilerletilir, kale de şahın üzerinden atlatılarak bitişiğindeki kareye konur.

Rok yapmak, aşağıda sayılan hallerde mümkün değildir:

– Şah ya da kale ile daha önce hamle yapılmışsa ve gideceği kareler rakip taşların tehdidi altında bulunuyorsa,
– Şah ile kale arasında bir taş varsa,

Bir oyuncu rok yaparken önce kaleye dokunursa bu hareket hatalıdır, ancak rok şah ve kaleye aynı zamanda dokunur ve rokun mümkün olmadığı anlaşılırsa, oyuncu şah ile hamle yapmak zorundadır. Rakip şahın bulunduğu kareyi taşlarından biri ile tehdit eden oyuncu rakibini şah! diyerek uyarır. Şahı tehdit edilen oyuncu, şahın yerini değiştirmek, tehdit eden taşı almak ya da tehdidi yapan taş ile şah arasında kendi taşlarından birini getirmek zorundadır. Kendi şahını şah tehdidinden koruyan bir taş, rakip şahı şah ile tehdit edebilir.

MAT

Satrançta amaç şahı mat etmektir. Şah mat edilince oyun sona erer. Rakip şahın bulunduğu kareyi taşlarından biri ile tehdit eden oyuncu rakibini “şah!” diyerek uyarır. Şahı tehdit edilen oyuncu, şahın yerini değiştirmek, tehdit eden taşı almak ya da tehdidi yapan taş ile şah arasında kendi taşlarından birini getirmek zorundadır. Kısaca, şah tehdidi yapılacak ilk hamlede etkisiz hale getirilmelidir. Bu yapılamadığı takdirde şah mat olur ve oyun biter. Kendi şahını şah tehdidinden koruyan bir taş, rakip şahı şah ile tehdit edebilir.

Beraberlik

Aşağıdaki hallerden birinin meydana gelmesi ile oyun berabere sonuçlanmış sayılır:

– Hamle sırası kendisinde olan oyuncu, şahı tehdit altında olmadığı halde, kurallara uygun hiç bir hamle yapamıyorsa,
– Her iki oyuncu aralarında anlaşmışlarsa,
– Oyunculardan biri, aynı durumun üç defa tekrarlandığını ileri sürmüşse,
– Oyunculardan biri taş almadan ya da piyon hamlesi yapmadan arka arkaya en az 50 hamle oynandığını kanıtlamışsa.

Turnuvalarda zaman sıkışması nedeniyle oyunlarını yazamamış olan bir oyuncu son iki maddeye dayanarak beraberlik isteğinde bulunamaz.

Tutulan Taş Oynanır

Hamle sırası kendisinde olan oyuncu taşlarından birine dokunursa onu oynamak, rakibin taşlarından birine dokunursa onu almak zorundadır. Eğer tutulan taş oynanamıyorsa ya da alınamıyorsa, bunun bir sonucu yoktur. Oyuncu tuttuğu taşı elinden bırakmadıkça onu herhangi bir kareye koyabilir. Taşları düzeltmek amacıyla tutmak isteyen oyuncu rakibine önceden düzeltiyorum diyerek haber vermelidir.