Zeka nedir? Kaç farklı zeka türü vardır?

Zeka doğuştan gelen bir özellik mi, yoksa geliştirilebilir mi?
Zekanın tanımı üzerinde kesin bir fikir birliği yok. Problem çözmede ve öğrenmede. Okul başarısında normal zeka yeterliyken, hayat başarısında zeka, sosyal beceriler ve öğrenme yeteneği baş gösterir. Edison’a başarısını neye borçlu olduğunu sorduklarında bunun %5’nin zeka, %25’nin ise çalışmak olduğunu söylüyor. Eski anlayışa göre, zeka doğuştan gelir, sabittir, değiştirilemezdi. Sayısal olarak ölçülebilirdi. Yeni anlayışta ise zeka geliştirilebilir, iyileştirilebilir, sayısal olarak hesaplanamaz. Çocuğun zeka seviyesinin yanı sıra, nasıl bir zeka türüne sahip olduğu, ona vereceğimiz eğitim açısından da çok önemlidir. Eskiden tek zeka kavramından bahsedilirken bugün 8 farklı zeka türü olduğu kabul ediliyor. Bu zeka türleri;

Dil zekası (sözel zeka)
Sözel zekaya sahip olanlar ifade yeteneği, mecazi anlatım, soyut ve simgesel düşünme, yazma, anlam oluşturma gibi yetenekleri oldukça etkili olarak kullanabiliyor. Bu tür zekaya sahip olanlar yazarlık, edebiyat, hukuk, siyaset vb. alanlarda başarılı oluyor.

Uzamsal zeka (görsel zeka)
Görsel zekaya sahip olanlar renkler, şekiller vb. görsel elemanlarla algılıyor. Yön bulmak, haritaları algılamak, nesnelerin görüntülerini hayalde canlandırmak, üç boyutlu düşünmek gibi özelliklerde son derece etkili oluyor. Görsel zekası gelişmiş olanlar, resim, tasarımcılık, izcilik, rehberlik, fotoğrafçılık vb. alanlarda başarıya ulaşıyor.

Mantıksal, matematiksel zeka (sayısal zeka)
Sayısal zekaya sahip olanlar mantıksal ilişkiler kurma, problem çözme, eleştirel düşünme, hesaplama gibi alanlarda yetenekli oluyor. Öğrenmede daha çok problem çözme yöntemlerini kullanıp, neden-sonuç ilişkileri kurma, mantık üretme gibi yolları tercih ederler. Sayısal zekaya sahip olanlar, matematik, bilim, mühendislik, fen bilimleri, ekonomi, istatistik vb. alanlarda başarılı olurlar.

Bedensel, kinetik zeka
Bedensel zekası gelişmiş olanlar beyin ve vücut koordinasyonunu etkili bir biçimde kullanma becerisine sahiptir. Kendilerini hareketler, jest ve mimiklerle ifade ederler, çevreyi dokunarak ve hareket ederek anlarlar. Fiziksel beceri gerektiren dans, spor drama, oyunculuk gibi alanlarla başarılı olurlar.

Müzik zekası
Müzik zekasına sahip olanlar sesler, ritimler ve notalarla düşünür, farklı sesleri ayırt etmede, yeni sesler oluşturmada, müziğe karşı herkesten daha çok ilgilidirler. Öğrenmede müzik, ses kayıtları ve kasetlere ihtiyaç duyarlar. Bu tür zekası gelişmiş olanlar, şarkıcı, besteci, müzisyen, müzik eleştirmeni, orkestra şefi vb. alanlarla başarılı olurlar.

Kişilerarası zeka (sosyal zeka)
Sosyal zekası gelişmiş olanlar iletişim kurmada, karşısındaki insanın duygu ve düşüncelerini anlamada, paylaşma, kendini ifade etme, ikna etme gibi alanlarda yeteneklidirler. Öğrenmede grup oyunları, kaynaşma, iletişim kurma gibi yolları tercih ederler. Bu tür zekaya sahip olanlar, yönetim, işletme, eğitim, rehberlik, danışmanlık, psikoloji, politika gibi alanlarda başarılı olurlar.

İçe dönük zeka
İçsel zekası gelişmiş olanlar kendi duygularını, düşünme sürecini, becerilerini iyi tanır. Özgürlüklerine düşkün oldukları için bireysel çalışmayı tercih ederler. Öğrenmede kişisel çalışmayı, düşünmeyi, bireysel etkinlikler yapmayı tercih ederler. Bu tür zekası gelişmiş olanlar, sosyal hizmet, sanat, yazarlık, psikoterapi gibi alanlarda başarılı olurlar.

Doğal zeka
Çevre, doğa olayları, ekolojik unsurlara aşırı duyarlıdırlar. Düşünürken doğa formları, hayvan- bitki figürleri ile düşünürler. Hayvan beslemeyi, doğayı, toprakla uğraşmayı önemserler. Mevsimler, iklim olayları ile ilgilenirler. Hava tahmin konularına ilgi duyarlar.

Zeka nasıl ölçülür?
İngiliz bilim adamı Sir Francis Galton 19. yüzyılın sonlarında insan evrimi ve kalıtımla ilgili çalışmaları kapsamında insandan insana farklılık gösteren, kalıtımla geçen zihinsel özellikleri ölçmek için çalışmalar yapmaya başladı. Galton’un çalışmaları günümüzdeki zeka ölçümlerinden oldukça farklıydı ancak insanların zihinsel özelliklerine göre farklı kategorilere ayırabilecekleri ve zekanın genetik bir yapıyla ilişkili olabileceği yönleri fikrinin temelleri bu çalışmalar sayesinde atılmış oldu. Zeka testleri ortaya çıktığı günden bu yana askerlik, eğitim, işçi seçimi gibi alanlarda yaygın olarak uygulandı. Ancak zekanı özellikleri, çeşitli olabileceği, genetik özelliklerin yanı sıra sosyal çevre ve eğitimin zeka üzerinde etkili olabileceği tartışılmaya devam etti. Günümüzdeki zeka ölçümlerinde kültürel farklılıklar, yetişme koşulları, eğitim gibi konular da dikkate alınıyor. Testlerde insanın doğuştan sahip olduğu kapasiteden çok bu kapasitenin hayata geçirilebilen kısmının ölçülmesi esas alınıyor.